Qizamiq belgilari sabablari va aniqlash haqida

Qizamiq nima?

Qizamiq – qizamiq virusi keltirib chiqaradigan yuqumli yuqumli kasallik bo’lib, butun tanada teri toshmasi va grippga o’xshash alomatlar paydo bo’ladi. Yuqori isitma va charchoq bilan namoyon bo’ladigan qizamiq infektsiyalangan odamlar yo’talganda, aksirganda yoki gapirganda chiqariladigan tomchilarni nafas olish yoki bu odamlar ishlatadigan narsalar bilan aloqa qilish orqali yuqadi.  

Odatda qish oxiri va erta bahorda kuchayadigan qizamiq yosh bolalarda tez-tez uchrasa-da, emlanmagan yoki ilgari qizamiq bilan kasallanmagan kattalarda ham kuzatilishi mumkin.

Qizamiqning belgilari qanday?

Qizamiqning belgilari virusga duchor bo’lgandan keyin taxminan 8-12 kun o’tgach paydo bo’ladi. Odatda quloq orqasida boshlanib, bir necha soat ichida bosh, bo’yin, keyin butun tanaga tarqaladigan qizamiqning belgilari quyidagicha:

• Burun oqishi, hapşırma va yo’tal kabi sovuq alomatlar
• Yuqori isitma
• Zaiflik
• suvli ko’zlar
• quruq yo’tal
• Tomoq og’rig’i
• Charchoqlik
• Yorug’likka sezgir, shishgan, og’riqli va yallig’langan ko’zlar (kon’yunktivit)
• Og’iz ichidagi mayda kulrang-oq dog’lar (Koplik dog’lari)
• tanadagi toshma

Ushbu birinchi alomatlardan taxminan 2-4 kun o’tgach, qizamiq toshmasi boshlanadi. Qizamiq toshmasi; Bu tanadagi mayda qizil-jigarrang, tekis yoki biroz ko’tarilgan dog’lar shaklida. Qizamiq toshmasi yuz va bosh sohasida boshlanadi va yuqoridan pastga tarqaladi. Toshmalar magistralda birlashishga moyil bo’lsa-da, ular qo’l va oyoqlarda alohida jarohatlar sifatida namoyon bo’ladi. Qizamiq toshmasi bilan birga bemorda juda yuqori isitma bor. Qizamiq dog’lari paydo bo’lgan davrda isitma 40-41 darajaga ko’tarilishi mumkin. Toshma taxminan 4 kun davom etadi va yuqoridan pastga siljishdan oldin biroz peeling bilan boshlanadi. Toshma pasayganda, bemorning isitmasi ham tushadi. 

Qizamiqning sabablari va xavf omillari qanday?

Barcha yosh guruhlarida, ayniqsa bolalikda kuzatilishi mumkin bo’lgan qizamiq quyidagi hollarda osonroq yuqadi;

• Emlanmagan bo’lish: Qizamiqqa qarshi emlanmaganlik kasallikni yuqtirish uchun eng katta xavf omilidir.
• Xalqaro sayohat: Sayohat, ayniqsa qizamiq tez-tez uchraydigan mamlakatlarga sayohat, kasallikka chalinish xavfini oshiradi.
• A vitamini etishmovchiligi: Ratsionda etarli miqdorda A vitamini o’z ichiga olgan oziq-ovqatlarni iste’mol qilmaslik kasalliklarning kuchayishiga olib kelishi mumkin.

Qizamiq qanday aniqlanadi?

Qizamiqni odatda shifokor tekshiruvi bilan aniqlash mumkin. Qizamiqni xarakterli teri toshmasi va og’izdagi dog’lar (Koplik dog’lari) bilan aniqlash mumkin. Qizamiqning tashxisi, agar alomatlar turli kasalliklar bilan chalkashib ketgan bo’lsa, qon testi bilan aniqlanishi mumkin. 

Qizamiqni davolash qanday? Bu qanday ketadi?

Qizamiqning tarqalishiga qarshi eng muhim ehtiyot chorasi emlashdir. Biroq, qizamiq uchun aniq davo yo’q. Biroq, ba’zi muolajalar qo’llanilishi mumkin.

• Avvalo, ko’p suyuqlik iste’mol qilish kerak.
• Agar isitma bo’lsa, antipiretik preparatlarni qo’llash mumkin.
• Yo’tal yoki tomoq og’rig’i uchun havo yo’llarini bo’shatish uchun namlagichlardan foydalanish mumkin.
• Yorqin yorug’lik sizni bezovta qiladigan holatlarda siz quyosh nuridan uzoqroq bo’lishingiz va quyoshdan saqlaydigan ko’zoynak taqishingiz mumkin.
• A vitamini qo’shimchalari simptomlarni kamaytirishga yordam beradi.
• Emlanmagan odamlar, shu jumladan chaqaloqlar, virusga duchor bo’lganidan keyin 72 soat ichida qizamiqga qarshi emlashni olishlari kerak.
• Immun zardobidagi globulin deb ataladigan oqsilni in’ektsiya qilish homilador ayollar, chaqaloqlar va kasallikka duchor bo’lgan immuniteti zaif odamlarda qo’llanilishi mumkin. Ushbu antikorlar virusga duchor bo’lganidan keyin olti kun ichida berilsa, qizamiqning oldini oladi yoki simptomlarni kamaytiradi.

Qizamiqni davolashda aspirinni qo’llashdan ehtiyot bo’lish kerak. Bunday hollarda aspirindan foydalanish Reye sindromi kabi jiddiy muammolarga olib kelishi mumkin. Qizamiq bilan birga pnevmoniya yoki quloq infektsiyasi rivojlansa, shifokor tomonidan tavsiya etilgan antibiotikdan foydalanish mumkin.

Qizamiq haqida tez-tez so’raladigan savollar

Qizamiqni davolash uchun necha kun kerak?

Qizamiqda toshmalar va isitma o’rtacha 4-5 kun davom etadi, quruq yo’tal esa bir haftadan 10 kungacha davom etishi mumkin. Besh kundan ortiq davom etadigan isitma bo’lsa, qizamiq tufayli rivojlanishi mumkin bo’lgan asoratlarni hisobga olish kerak. Ulardan eng keng tarqalgani o’rta quloq infektsiyasi va pnevmoniyadir. Qizamiq uchun o’tlar bilan davolash yo’q. Jamiyatda ma’lum bo’lgan zirk konfeti va zirk o’simligi kabi mahsulotlardan foydalanmaslik kerak. Kasallik uchun shifokor nazorati ostida borish yaxshiroqdir.

Qizamiq bilan og’rigan bolani nima boqish kerak?

Qizamiq bilan og’rigan bolaning immunitetini mustahkamlash va organizm zarur vitaminlarni olishini ta’minlash uchun ularga flavonoidlarga boy sabzavot va mevalarni iste’mol qilishga yordam berish kerak.

Qizamiq kattalarda paydo bo’lishi mumkinmi?

Kattalardagi qizamiqning belgilari yuqori isitma, charchoq, ko’zlarning yoshlanishi va qichishishni o’z ichiga oladi. 

Qizamiq jiddiy kasallikmi?

Qizamiq bolalar salomatligi uchun muhim kasallikdir. Ayniqsa, 1 yoshgacha bo’lgan bolalarda jiddiy va hatto o’limga olib kelishi mumkin. Butun dunyoda emlash natijasida qizamiqdan o’lim darajasi pasaygan bo’lsa-da, kasallik hali ham har yili 5 yoshgacha bo’lgan 100 ming bolaning o’limiga sabab bo’lmoqda. Hatto rivojlangan Yevropa Ittifoqi davlatlarida ham o‘tgan yili jami 12 ming qizamiq kasalligi aniqlangan va ulardan 33 nafari vafot etgan.

Qizamiq qanday kasalliklarga olib keladi?

• Diareya va qusish
• Quloq og’rig’i va o’rta quloq infektsiyasi (otitis media)
• Ko’z infektsiyasi (kon’yunktivit) yoki ko’zning qizarishi
• Laringit
• Pnevmoniya , bronxit va krup kabi nafas olish va o’pka infektsiyalari
• febril tutilishlar

Qizamiq o’limga olib keladimi?

Qizamiq ba’zi bemorlarda va keyingi bosqichlarda jiddiyroq yoki hatto o’limga olib keladigan muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.

INFEKTSION (meningit) miya va orqa miya atrofidagi membranalarda paydo bo’lishi mumkin. Kamdan kam bo’lsa-da, miya yallig’lanishi deb ham ataladigan subakut sklerozan panensefalit (SSPE). Karlik va miyaga doimiy zarar etkazishi mumkin bo’lgan bu buzuqlik qizamiqdan bir necha yil o’tgach ham paydo bo’lishi mumkin. Qizamiqdan kelib chiqadigan o’limga olib keladigan kasalliklar quyidagilar:

• Jigar infektsiyasi (gepatit)
• Virus ko’zning nerv mushaklariga ta’sir qilganda strabismus, ko’z kasalliklari yoki ko’rishning yo’qolishi.
• Yurak va asab tizimining muammolari

Qizamiq uchun xavf omillari qanday?

Emlanmagan bo’lish: Qizamiqqa qarshi emlanmaganlik kasallikni yuqtirish uchun eng katta xavf omilidir.

Xalqaro sayohat: Sayohat, ayniqsa qizamiq tez-tez uchraydigan mamlakatlarga sayohat, kasallikka chalinish xavfini oshiradi.

A vitamini etishmovchiligi: Ratsionda etarli miqdorda A vitamini o’z ichiga olgan oziq-ovqatlarni iste’mol qilmaslik kasalliklarning kuchayishiga olib kelishi mumkin.

Qizamiqning oldini olish mumkinmi?

Qizamiqning oldini olishning eng oson va xavfsiz usuli bu emlashdir. Emlashning birinchi dozasidan keyin qizamiqdan himoyalanish 93% gacha, qizamiqga qarshi emlashning ikkinchi dozasidan keyin esa qizamiqdan himoyalanish 97% gacha oshadi. Qizamiq tarqalishining oldini olish uchun infektsiyaga shubha qilingan odamni sog’lom odamlardan uzoqroq tutish kerak.

Qizamiqga qarshi vaktsina qachon berilishi kerak?

Bolalarga muntazam ravishda berilishi kerak bo’lgan qizamiqga qarshi emlashning birinchi dozasi 1 yoshda (12 oylik), ikkinchi dozasi esa 4 yoshga to’lganida 2 dozada qo’llaniladi. Vaktsinaning ikkinchi dozasini oldinroq berish tavsiya etilmaydi. Biroq, agar 4 yoshgacha bo’lgan bola qizamiq epidemiyasi bo’lgan hududga borishi kerak bo’lsa, vaktsinaning ikkinchi dozasi tavsiya etilishi mumkin. Immunitetga ega bo’lmagan katta yoshdagi bolalar va o’smirlar ham qizamiqga qarshi vaktsinaning ikki dozasini olishlari kerak. Qizamiqqa qarshi vaktsinani ilgari emlanganligiga ishonchi komil bo’lmagan odamlar uchun olishning zarari yo’q.

Chaqaloqlarni tug’ilgandan keyin darhol qizamiqga qarshi emlash mumkinmi?

Qizamiqga qarshi emlash 12 oygacha bo’lgan chaqaloqlar uchun tavsiya etilmaydi. 12 oygacha bo’lgan chaqaloqlar homiladorlik paytida onalaridan olingan antikorlar mavjudligi sababli vaktsinaning qizamiq komponentiga javob bermasligi mumkin. Epidemiya holatlarida qizamiqga qarshi emlash 6 oylikdan boshlab berilishi mumkin. Biroq, bir yoshga to’lgunga qadar qilingan emlashlar vaktsina dozasi hisoblanmaydi.Bu bolalar bir yoshga to’lgan va 4-6 yoshda qayta emlash kerak.

Homilador ayollar qizamiqqa qarshi vaktsina olishlari mumkinmi?

Homilador ayollarga qizamiqga qarshi emlash tavsiya etilmaydi. Homiladorlik paytida nafaqat qizamiqga qarshi emlash, balki har qanday jonli virusga qarshi vaktsina ham qo’llanilmasligi kerak. Emizikli onalarga qizamiqga qarshi emlashning zarari yo’q.

Qizamiqga qarshi emlashning yon ta’siri qanday?

Kamdan kam bo’lsa-da, qizamiqga qarshi emlashdan keyin qizamiqga o’xshash yon ta’sirlar paydo bo’lishi mumkin. Emlashdan keyin yuqori isitma va qizamiqga o’xshash toshmalar paydo bo’lishi mumkin. Ushbu alomatlar engil va qisqa muddatli. Yuqori isitmani oddiy antipiretiklar bilan nazorat qilish mumkin. Juda kamdan-kam hollarda, kattalar ayollarida shishgan limfa tugunlari va qo’shma og’riqlar paydo bo’lishi mumkin.

Homiladorlik paytida qizamiq bilan kasallanish xavfi qanday?

Homiladorlik paytida o’zingizni qizamiqdan himoya qilish juda muhimdir. Homiladorlik paytida qizamiq;

• abort yoki o’lik tug’ilish
• Erta tug’ilish
• kam tug’ilish vazni
• Bu onaning yo’qolishiga olib kelishi mumkin.

Agar homiladorlik paytida qizamiq bilan og’rigan odam bilan aloqa qilish shubhasi bo’lsa, iloji boricha tezroq shifokor bilan maslahatlashish kerak.

Homiladorlikdan oldin qizamiq testining ahamiyati nimada?

Qizamiq, qizilcha va toksoplazmoz yuqumli kasalliklar bo’lib, ular erta homiladorlik davrida yuqsa, bolada jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Agar qizamiq yoki qizilchaga qarshi antikorlaringiz salbiy bo’lsa, demak siz ushbu kasallikdan immunitetingiz yo’q, ya’ni siz sezgirsiz. Bunday holda, shifokor homiladorlikdan oldin emlashni tavsiya qilishi mumkin. Qizamiq va qizilchaga qarshi vaktsina tirik viruslardan tayyorlanganligi sababli, ularning ta’siri kamaygan bo’lsa ham, emlashdan keyin 3 oy davomida homilador bo’lmaslik kerak va bu muddat oxirida immunitet paydo bo’lganligini tekshirib ko’ring.

Qizamiq bilan kasallangan odam yana qizamiq bilan kasallanishi mumkinmi?

Qizamiq bilan kasallangan odamlar hech qachon qizamiq bilan kasallanmaydi, chunki ular umrbod immunitetga ega.

Saraton kasalligiga chalinganlar qizamiqga qarshi emlash kerakmi?

Saraton kasalligi atamasi juda keng guruhni qamrab oladi. Shuning uchun har bir bemorni individual baholash kerak. Gripp va pnevmokokkka qarshi vaktsinalar berilishi kerak. Katta yoshdagi emlash taqvimiga kiritilgan tetanozga qarshi emlashni unutmaslik kerak. Bemor guruhiga qarab, agar ko’rsatilsa, gepatit, gemofil grippi va meningokokkga qarshi vaktsinalar kiritilishi kerak. Umuman olganda, bu bemorlarda, istisnolardan tashqari, jonli, zaiflashtirilgan vaktsinalar, ya’ni qizamiq, parotit , qizilcha, suvchechak, sariq isitma, og’iz tifi va rotavirus vaktsinalarini qo’llash kontrendikedir va ularni qo’llash mumkin emas, chunki ular kasallik sabab bo’ladi.

Kim qizamiqga qarshi emlanmasligi kerak?

• Yuqori isitmasi bo’lganlar
• Sil va pnevmoniya kabi yuqumli kasalliklarga chalinganlar
• Immunitet tizimini bostiradigan kasallikka chalinganlar
• Odamning qonida trombotsitlar etishmovchiligi bo’lganlar
• Radioterapiya va kimyoterapiya olayotganlar
• Homilador ayollar qizamiqqa qarshi vaktsinani olmasliklari kerak.

Allergiyaga moyil bo’lganlar qizamiqqa qarshi vaktsina olishlari mumkinmi?

Qizamiqga qarshi emlashdan keyin qizarish va qichishish kabi reaktsiyalar paydo bo’lishi mumkin, ammo bu jiddiy uzoq muddatli muammolarni keltirib chiqarmaydi. Allergik shok holatlari juda kam uchraydi. Ikkinchi dozani emlashning birinchi dozasidan keyin jiddiy allergik reaktsiyaga ega bo’lgan odamlarga bermaslik kerak. Nafas qisilishi, laringeal shish yoki hushidan ketish kabi tuxumlarga reaktsiyasi bo’lgan odamlarga qo’llanilmasligi kerak. Somon isitmasi va astma kabi allergiyaga chalinganlar uchun qizamiqga qarshi emlashning zarari yo’q.

Qizamiq bilan og’rigan odamga qizamiqga qarshi emlash zararlimi?

Qizamiq bilan kasallangan odamlarga emlash kerak emas, lekin bu odamlarni tasodifan emlashning zarari yo’q. Qizamiqga qarshi ilgari emlangan odamni qayta emlash hech qanday muammo tug’dirmaydi.

Qizamiqga qarshi emlashni 3 dozada berish mumkinmi?

Turkiyada 1970-yilda boshlangan qizamiqga qarshi emlash 1998-yilgacha bir martalik dozada qoʻllanilgan. Ushbu sanadan keyin qizamiqga qarshi emlash 2 dozaga oshirildi. Kamdan kam hollarda emlashning 3-dozasi 2 dozadan keyin to’liq immunitetga ega bo’lmagan odamlarga berilishi mumkin.

Qizamiqga qarshi emlash autizmga olib keladimi?

Butun dunyoda vaktsinalar autizmga sabab bo’ladimi, degan bahslar davom etmoqda . Biroq, emlashning autizm bilan hech qanday aloqasi yo’q. Autizm – bu noma’lum sababga ega muammo. Vaktsinalar tarkibida simob bo’lmasa-da, ular xavfsiz va bolalar hayotini saqlab qoladi.

Qizamiq hayvonlardan odamlarga yuqishi mumkinmi?

Qizamiq inson kasalligidir; Qizamiq virusi boshqa hayvonlar turlari tomonidan tarqalmaydi

Chet elga sayohat qilishda qizamiqga qarshi emlash kerakmi?

Chet elga sayohat qilishda qizamiqga qarshi emlash shart emas. Biroq, ayniqsa, qizamiq epidemiyasi bo’lgan hududga sayohat qilishda ehtiyot bo’lish kerak.

Qizamiq jinsiy yo’l bilan yuqadimi?

Qizamiq juda yuqumli virusli kasallikdir. Qizamiq jinsiy yo’l bilan yuqmaydi. Qizamiq bilan kasallangan odam qizamiq toshmasi boshlanishidan to’rt kun oldin va qizamiq toshmasi boshlanganidan to’rt kun o’tgach, kasallikni boshqalarga yuqtirishi mumkin.

Qizilcha nima?

Bu qizamiqga o’xshash engil kasallik bo’lib, qizilcha virusi sabab bo’ladi. Bu isitma bilan rivojlanadigan va qizamiqga o’xshash limfadenopatiyaga olib keladigan toshma muammosi. Odatda 5-9 yoshdagi bolalarda kuzatiladi. Qizilchani qo’zg’atuvchi virus tomchilar orqali yuqori nafas yo’llariga joylashadi. Keyinchalik limfa tugunlarida ko’payadi va toshma paydo bo’ladi. Homiladorlik paytida ham duch kelishi mumkin bo’lgan bu muammo tug’ilmagan chaqaloqqa zarar etkazishi mumkin.

Qizamiq va qizilcha o’rtasidagi farq nima?

Qizamiq Paramyxoviridae oilasiga mansub morbilliviruslar turiga kiruvchi qizamiq virusi sabab bo’ladi. Qizilcha kasalligining sababi qizilcha virusidir.

Qizamiqni yuqtirmaslik uchun qanday ehtiyot choralarini ko’rish mumkin?

Eng himoya qilish usuli emlash bo’lganligi sababli, qizamiqdan himoyalanishning asosiy usuli qizamiqqa qarshi emlashdir. Bundan tashqari, shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish, odamlar gavjum bo’lgan joylardan qochish va niqobdan foydalanish ehtiyot choralari qatoriga kiradi.

 

Memorial tibbiyot tahririyati tomonidan tayyorlangan.