Ҳомиладорликда токсикоз сабаблари, белгилари ва даволаш

Кўп аёллар ҳомиладорликнинг бошланиши билан кўнгил айниш ва ҳатто қусиш бошланишини кутишади. Дарҳақиқат, эрта токсикоз кўпинча ҳомиладорликнинг бошида кўплаб бўлажак оналарнинг доимий шеригига айланади. Ушбу нохуш аломатлардан халос бўлишнинг бирон бир усули борми?

 

Токсикоз (шифокорлар бу ҳолатни ГЭСтоз деб аташади) — бу аёлнинг ҳомиладорликка мослашишини бузилиши сифатида тавсифланадиган синдром. Вужудга келган вақтга келиб, эрта ГЭСтоз ва ҳомиладорликнинг сўнгги 2-3 ойида юзага келадиган кеч ГЭСтоз ажратилади. Кеч ГЭСтоз эрта ГЭСтоздан фарқ қилиб, шиш, қон босими ва протеинурия билан намоён бўлади.

 

Ҳомиладорлик пайтида эрта токсикоз қачон бошланади?

Эрта токсикоз одатда ҳомиладорликнинг биринчи ярмида содир бўлади. Одатда токсикоз белгилари платсента шаклланиши тугаганидан кейин, яъни ҳомиладорликнинг 12-13 хафтасида тўхтайди. Оддий ҳомиладорлик пайтида аёл танасида деярли барча органлар ва тизимлар фаолиятидаги адаптив ўзгаришлар рўй беради. Улар ички секретсия безлари иштирокида асаб тизими томонидан тартибга солинади. Токсикоз эса келажакдаги онанинг танасининг мослашувчан механизмларининг ривожланаётган ҳомила эҳтиёжларини етарли даражада қондира олмаслигидан келиб чиқади.

Токсикоз белгилари

Токсикознинг энг кенг тарқалган намойиши қусишдир. Эрта токсикознинг бошқа шакллари жуда кам учрайди:

ҳомиладор аёлларда дерматоз — бу ҳомиладорлик пайтида юзага келадиган ва кейинчалик йўқ бўлиб кетадиган тери касалликлари гуруҳи. Ҳомиладорликнинг дастлабки даврида дерматоз ҳомиладор аёлнинг танасида иммунитет бузилиши натижасида юзага келади. Шунингдек овқат ҳазм қилиш ва эндокрин тизим касалликлари билан касалланган беморларда тез-тез учрайди. Ҳомиладорликда дерматознинг энг кенг тарқалган шакли бу қичишиш. У терининг кичик қисмида пайдо бўлиши ёки бутун танага, шу жумладан оёқ ва кафтларга тарқалиши мумкин.

ҳомиладор аёлларда тетания (хореа) — Бу ҳолат паратироид безлари фаолияти пасайганда пайдо бўлади. Бу танадаги калсий алмашинувининг бузилишига олиб келади. Клиник жиҳатдан касаллик мушакларнинг оғриқлари билан намоён бўлади. Кўпинча оғриқлар бармоқларда, баъзида юзнинг мушакларида пайдо бўлади.

ҳомиладор аёлларда ортиқча сўлак ажралиши — суюқликнинг катта йўқотилиши билан боғлиқ сўлак кўпайиши (кунига 1 литргача). Сўлак ажралиши токсикознинг мустақил намоён бўлиши ёки ҳомиладор аёлларда қусишни келтириб чиқариши мумкин. Сўлак ишлаб чиқаришда нафақат марказий асаб тизимидаги ўзгаришлар, балки гормонал ўзгаришлар таъсирида сўлак безлари ва уларнинг каналларидаги маҳаллий бузилишлар ҳам муҳимдир.

 

ҳомиладор аёлларда бронхиал астма — бу токсикознинг жуда кам учрайдиган шакли.

остеомалазия — калсий ва фосфор алмашинувининг бузилиши туфайли суякларнинг юмшаши содир бўлади. Тос суяги ва умуртқа поғонаси кўпроқ таъсир қилади.

Токсикоз сабаблари

Қайд учун эслатма!

Эрта токсикоз ривожланишининг сабаблари ва механизмларини тушунтиришга ҳаракат қиладиган кўплаб назариялар мавжуд: энг машҳурлари нейро-рефлекс ва иммунологик.

Нейро-рефлекс назариясига кўра, қусиш мия пўстлоғи ва пўстлоқ ости тузилмалари ўртасидаги муносабатларнинг бузилиши туфайли юзага келади. Ҳомиладорлик пайтида ҳимоя рефлексларининг аксарияти, шу жумладан нафас олиш ва юрак фаолияти учун жавоб берадиган миянинг пўстлоқ ости тузилмалари одатдагидан кўра интенсив ишлай бошлайди. Пўстлоқ ости тузилмалариларнинг бир хил жойларида қусиш ва сўлак марказлари жойлашган деб ҳисобланади. Улар қўзғалиш жараёнларида ҳам қатнашадилар. Шунинг учун қусишдан олдин кўнгил айниш ва чуқур нафас олиш, юрак уриш тезлиги, сўлак ҳажмининг кўпайиши, томирлар спазми туфайли оқариш, ҳиднинг ўзгариши каби ҳодисалар бўлиши мумкин.

 

Токсикоз ривожланишида иммунологик касалликлар маълум рол ўйнайди. Қусишни бошлаш вақти одатда платсентада қон айланишининг шаклланишига, оқ қон ҳужайралари ривожланишининг кўпайишига, иммунитет реакцияларида қатнашадиган лимфотситларга тўғри келади. Хомила онанинг танасига бегона бўлиб, унинг иммунитети унга шундай таъсир кўрсатади. Ушбу иммун ҳужайраларни тўплайдиган пласентанинг тўлиқ пишиб етишидан сўнг, токсикоз одатда йўқолади.

Инсон хорионик гонадотропини (ҲГЧ) ҳомиладор аёлларда қусишни ривожланишида маълум рол ўйнайди. Ушбу гормон ҳомиладорлик пайтида пласента томонидан ишлаб чиқарилади. Унинг юқори консентратсияси қусишни қўзғатиши мумкин.

Токсикоз аломатларини йўқотиш

Енгил токсикоз одатда уйда даволанади. Аммо, шунга қарамай, ҳомиладор аёл шифокорлар назорати остида бўлиши, шифокор томонидан тавсия этилган барча тестларни ўтказиши ва маслаҳатларга риоя қилиши керак. Бу шифокорга келажакдаги она танасининг ҳолатини кузатишга ва вақтида юзага келиши мумкин бўлган асоратларнинг олдини олишга имкон беради. Аёл одатдаги уйқу ва дам олиш режимини ташкил қилиши, тоза ҳавода сайр қилишни, оиладаги тинч муҳитга риоя қилиши керак.

Токсикозда тўғри овқатланиш

Ҳомиладорлар ҳар 2-3 соатда кичик қисмлар билан, бўлаксимон равишда овқатланиши керак. Овқат осон ҳазм бўлиши керак, иложи борича юқори калорияли ва витаминларга бой бўлиши керак. Иштаҳанинг пасайиши сабабли она учун турли хил ва ёқимли овқатларни тавсия қиладилар. Лекин аччиқ ва дудланган таомлар бундан мустасно. Таомлар ҳомиладор аёлнинг истакларини инобатга олган ҳолда танланади. Шуни эсда тутиш керакки, жуда иссиқ ёки жуда совуқ овқат кўпинча қусишни келтириб чиқаради. Овқат илиқ бўлиши керак. Кунига 5-6 марта минерал сувларни оз миқдорда истеъмол қилиш тавсия этилади.

 

Агар кўнгил айниш ва қусиш эрталаб пайдо бўлса, уйғонгандан сўнг ётоқдан турмасдан нонушта қилиш тавсия этилади. Нонушта учун қуруқ печенйелар, қуритилган нон ейишингиз, чой ёки лимон билан сув ичиш мумкин, енгил ёгуртга ҳам рухсат берилади. Буларнинг ҳаммасини олдиндан каравот ёнига қўйиш ёки кимдирдан нонушта олиб келишини сўраш яхшироқдир.

Ҳар бир аёл ўзи учун кўнгил айниш билан курашишга ёрдам берадиган воситани танлайди. Кимгадир апелсин, лимон ёки олма бўлаги ёрдам беради. Оналар токсикоз аломатларини йўқотиш учун қуритилган нон ёки ялпизли қандларни олиб юришади. Қовоқ суви яхши қусишга қарши таъсирга эга. Занжабил чойи кўплаб ҳомиладор аёлларга ёрдам беради. Унинг тайёрланиши:

• Тўғралган ёки қирғичдан чиқарилган занжабил илдизи қайноқ сув билан қуйилади. 15-20 дақиқа давомида туриб олинади. Чойни илиқ ичиш ёки лимон, ялпиз ёки асал билан совутиш мумкин.

Ҳайвонлардан олинган ёғлар ва оқсилларни ошқозон ости бези ферментлари фаолроқ бўлганида, эрталаб истеъмол қилиш тавсия этилади. Сут маҳсулотларини тушликдан кейин ёки ётишдан олдин истеъмол қилиш яхшидир.

Қайд учун эслатма!

Консервантли иозиқ-овқатларни, бройлер товуқлари гўштини ва фаст-фудларни кўп истеъмол қилиш тавсия этилмайди.

Танадаги метаболик жараёнларни сақлаб қолиш учун кунига 2-2,5 литр суюқлик ичиш мақсадга мувофиқдир. Қусишни кўпайиши билан бир вақтнинг ўзида қаттиқ ва суюқ овқатларни истеъмол қилиш тавсия этилмайди. Суюқликларни овқатдан 30 дақиқа олдин ва 1,5 соатдан кейин ичмаслик керак. Чунки бу ошқозон деворларини чўзиш ва рецепторларга таъсир қилиш орқали қусишни келтириб чиқаради.

Токсикозда дамламалар

• Сули ёрмаси дамламаси

Сули ёрмаси дамламаси ошқозон деворларини ўраб оладиган восита сифатида тавсия этилади, яъни шиллиқ плёнка ҳосил қилувчи ва ошқозон ва ичак деворларида рецепторларнинг тирнаш хусусияти олдини олади. У қуйидагича тайёрланади: 2-3 ош қошиқ сули ёрмаси ювилади, устидан 500-700 мл сув қуйилади, қопқоқ остида 30 дақиқа қайнатилади. Дамлама суви тўкилади, доналари эзилади ва янги сув билан қуйилади ва тўлиқ пишганича қайнатилади. Олинган масса блендер билан эзилади. Дамламани оч қоринга ва кечқурун ётишдан олдин истеъмол қилиш керак, лекин кечки овқатдан кейин 2 соатдан олдин эмас, шунингдек кун давомида кичик қисмларда ичса ҳам бўлади.

Бу дамлама наъматак дамламаси билан биргаликда айниқса яхши таъсир кўрсатади.

• Наъматак дамламаси

Ушбу дамлама витаминлар ва минералларнинг яхши манбаидир — таркибида C, К, П ва ПП витаминлари, калий, марганетс, темир моддалари мавжуд, ўт пуфаги фаолиятини нормаллаштиришга ёрдам беради. Уни тайёрлаш учун 1 ош қошиқ наъматак керак. Бир қошиқ майдаланган наъматак устига 250 мл қайноқ сув қуйилади ва тахминан 2 соат давомида термосда қолдирилади.

Токсикозда физиотерапия

Токсикозда фармакологик бўлмаган воситалар орасида физиотерапия машқлари яхши таъсир кўрсатади. Машқлар тўпламига юриш, қорин ва оёқ-қўл мушакларини чўзиш билан бирга чуқур нафас олиш киради. Эгилишларни истисно қилиш керак, улар кўнгил айнишини кучайтириши мумкин. Комплекс таркибига қўл, оёқ мушакларини машқ қилиш, бўшашиш учун динамик машқлар киради. Даволаш гимнастикаси нафас олиш техникаси бўйича машқларни ҳам ўз ичига олади. Натижада, танани кислород билан тўйинган, қусиш марказининг қўзғалувчанлиги пасаяди — токсикоз сусаяди.

Токсикозда лазер терапияси

Эрта токсикознинг мураккаб терапиясида қон гелий-неон лазер билан венага жойлаштирилган игна орқали нурланади. Муолажа 15-20 дақиқа давом этади. Терапевтик таъсирга лазернинг қон ҳужайраларига таъсири, унинг хусусиятларининг ўзгариши, қонда биологик фаол моддалар тўпланиши туфайли эришилади. Натижада ҳужайралардаги метаболизми ўзгаради, тўқималар ва организмнинг ноқулай шароитларга чидамлилиги ошади ва ҳаётийлик кучаяди.

Токсикозда акупунктура

Булар танадаги ва юздаги биологик фаол нуқталар ва зоналарни тирнаш хусусияти асосида даволаш усуллари. Эрта токсикоз билан бундай таъсир ҳомиладор аёлнинг асаб тизимининг таранглигини ўзгартиради. Акупунктура сеанси ҳафтасига 1-2 марта амалга оширилади ва 15-30 минут давом этади.

Ҳомиладор аёлларнинг эрталабки токсикози ва қусиши учун нуқтали массаж усули самарали бўлади. Бунинг учун билагингизни ички томонида, ўртада, кафтнинг юқорисида жойлашган 3 кўндаланг бармоқ устида жойлашган нуқтага бармоғингизни босишингиз керак.

Токсикозда ароматерапия

Ўсимлик ҳидларидан фойдаланиш — келажакдаги она ва болага ижобий таъсир кўрсатади. Ёқимли ҳиддан нафас олиб, яхши психологик таъсирга эришишингиз, яхши кайфият яратишингиз ва токсикоз белгиларини камайтириш мумкин. Ҳомиладорлик пайтида асосан арома лампалари, хушбўй медаллар, ёстиқчалар ва пакетлар ишлатилади. Кўнгил айниши ва қайт қилишни енгиллаштириш учун лавр, лимон, лаванда, ҳақиқий кардамон, укроп, мелисса, ялпиз, қизилмия, эвкалипт, занжабил мойлари мос келади. Ҳавони хушбўйлантириш учун қуйидаги аралашмани тайёрласа бўлади — 3 томчи лаванва ёғи, 1 томчи ялпиз мойи, 1 томчи эвкалипт мойи.

Эрта токсикозни даволаш усуллари

Ҳомиладор аёлларнинг эрта токсикозини енгил турида ҳам, даволовчи шифокор, бир қатор тестларни тайинлайди — умумий қон текшируви, умумий сийдик текшируви, биокимёвий қон текшируви, гемостазиограмма. Бу ҳомиладор аёлнинг аҳволини кузатиш ва организмда юз берадиган ўзгаришларни тўғирлаш учун дори-дармонларни ўз вақтида тайинлаш учун зарурдир.

Агар фармакологик бўлмаган воситалар самарасиз бўлса, шифокор токсикоз билан курашишга ёрдам берадиган дори-дармонларни буюради. Аввало, бу ўсимлик седативлари, кўнгил айниш учун гомеопатик дорилар, Б6 витаминли препаратлар, қусишга қарши дорилар.

• Агар барча терапияга қарамай, қусиш кўпайса, шифокор қон ва сийдик синовларида ўзгаришларни аниқласа ва тана вазни тобора камайиб бораверса, касалхонага ётқизиш кўрсатилади.
• Касалхонада, танадан йўқолган суюқлик, микроелементлар ва оқсилларни тиклайдиган дориларни вена ичига юборилади. Ҳомиладор аёл кунига камида 2-2,5 литр вена ичига суюқлик олади.
• Пласента орқали қон оқимини яхшилаш ва ҳомиланинг кислород билан таъминланишини яхшилаш учун кислородли терапия буюрилиши мумкин — кунига икки марта 20-30 минут давомида кислород-ҳаво аралашмасидан нафас олиш тайинланади.

Кўпинча токсикоз белгилари ҳомиладорликнинг 12-13 хафтасида аста-секин камаяди.

Токсикоз даражалари

Эрта ҳомиладорлик токсикозининг асосий белгиси қусишдир. Унинг пайдо бўлиш частотасига, шунингдек, келажакдаги онанинг танасида метаболик касалликларнинг даражасига қараб, шифокорлар ҳомиладор аёлларда қусишнинг оғирлик даражаси уч даражасини ажратадилар.

Токсикоз даражаларини ажратиш

• Токсикозни енгил даражаси билан оч қоринга ёки овқатдан сўнг қусиш кунига 3-5 марта кузатилади. Қусишга қарамай, озиқ-овқатнинг бир қисми ҳали ҳам сақланиб қолади ва бундай ҳомиладор аёлларда сезиларли даражада вазн йўқотиш кузатилмайди. Умумий ҳолат сезиларли даражада зарар кўрмайди, қон ва сийдик синовларида ўзгаришлар бўлмайди. Бундай қусиш турли хил дори-дармонларга қарши воситалар билан осонликча даволанади ва кўпинча парҳез ва дам олиш нормаллашгандан сўнг ўз-ўзидан ўтиб кетади.
• Токсикозни ўртача даражаси билан (мўтадил) қандай озиқ-овқат истеъмол қилинишидан қатъий назар, кунига 10 мартагача қусиш кўпайиши билан ифодаланади. Доимий кўнгил айниш характерлидир. Тана сувсизланади, тана вазни 3 — 5 кг га камаяди (дастлабки вазннинг 6%). Ҳомиладор аёлларнинг умумий аҳволи ёмонлашади. Келажакдаги оналар заифлик, бефарқлик, кўз ёшлари, баъзида депрессиядан шикоят қиладилар. Тери рангпар, қуруқ, тил оқ қоплама билан қопланган бўлади ва терининг сарғишлиги қайд этилиши мумкин.
• Токсикозни оғир даражаси (ҳомиладор аёлларнинг ҳаддан ташқари қусиши) кам учрайди. Қусиш частотаси кунига 20 мартагача ёки ундан кўп бўлади. Ҳаддан ташқари қусиш кучли сувсизланиш ва интоксикатсия билан тавсифланади. Ушбу ҳолат ўртача оғирликдаги ҳомиладор аёлларда қусишнинг давоми сифатида юзага келиши ёки оғирлашиши мумкин. Ҳаддан ташқари қусиш билан тана вазни тезда пасаяди, ўртача ҳафтада 2-3 кг га камаяди, тери қурийди ва юмшоқ бўлади, тери ости ёғи тезда йўқолади, тил ва лаблар қурийди, оғиздан асетон ҳиди сезилади, тана ҳарорати 38 даражага кўтарилиши мумкин.

Ўртача ва оғир токсикоз касалхонада даволанади.