Эшак еми (уртикария) сабаблари, ташхислаш ва даволаш

Эшак еми (уртикария) касаллигида аллергик тошма қизил, қичийдиган, бироз бўртиб чиққан ҳолатда бўлади. Қичишиш кучли бўлиши мумкин. Аллергия тошмаси аниқ белгиланган чегаралар ва марказда рангсиз, оқ кўринишида бўлиши мумкин. Одатда, аллергик тошмалар пайдо пайдо бўлиб, йўқолиб туради. Аллергия тошмаларининг тугуни бир неча соат бир жойда туриши, кейин йўқ бўлиб, бошқа жойда пайдо бўлиши мумкин. Тугун йўқолгандан сўнг, тери одатдагидек кўринади. Шиш, терининг ҳужайраларидан кимёвий моддалар (масалан, гистамин) чиқиши натижасида ҳосил бўлади. Бу, ҳолат вақтинча майда қон томирларидан суюқлик оқиб чиқишига олиб келади.

Ангионевротик шиш нима?

Уртикарияда — ангионевротик шиш (Квинке шиши) ривожланиши мумкин, бу ҳолат аллергик тошмага ўхшаб, шиш билан бирга келади. Ангионевротик шиш тери юзасида эмас, балки терининг остида бўлади. Баъзида ангиоедема (Квинке шиши) юз, лаблар, томоқ, тил ва нафас йўлларига таъсир қилади. Шишиш нафас олишга халақит берадиган бўлса, бу ҳаёт учун хавфли бўлиши мумкин.

Эшак еми сабаблари

Аллергик тошма (эшак еми) нафас олиш, ютиш, укол қилиш ёки кимёвий моддалар сабабли бўлиши мумкин. Аллергик тошма (ешак еми) ва ангиоедема (Квинке шиши) кенг тарқалган аллергик реакциялардир

Қўзғатувчи кимёвий моддалар атроф-муҳит, озиқ-овқат, дорилар, ҳашаротлар, ўсимликлар ёки бошқа манбаларда бўлиши мумкин. Улар кўпчилик учун зарарсиздир. Аммо, агар одамлар бундай манбаларга нисбатан сезгир бўлса, кимёвий моддалар (қўзғатувчи омиллар ёки аллергенлар) аллергик реакцияга сабаб бўлиши мумкин. Бундай ҳолат шуни англатадики, иммунитет тизими кимёвий моддаларга таъсир қилади.

Бироқ, аллергик тошма ҳар доим ҳам аллергик реакциянинг бир қисми эмас. Масалан, аллергик тошма аутоиммун касалликлар сабабли ҳам келиб чиқиши мумкин. Бундай касалликларда иммунитет тизими организмнинг ўзини тўқималарини бегона деб тан олади ва уларнинг ҳужумини келтириб чиқаради.

Бундан ташқари, баъзи дорилар ҳам тўғридан-тўғри аллергик тошма келтириб чиқаради.

Ҳиссий стресс ва баъзи бир жисмоний қўзғатувчилар (масалан, иссиқлик ёки ёруғлик) яхши тушунилмаган сабабларга кўра аллергик тошмани келтириб чиқариши мумкин.

Аллергия тошмаси одатда 6 ҳафтадан кам давом этади ва ўткир деб таснифланади. Агар аллергик тошма 6 ҳафтадан кўп давом этса, у сурункали деб таснифланади.

Ўткир аллергик тошма кўпинча қуйидаги кўринишда бўлади:

• Аллергик реакциялар
• Реакциялар аллергия сабабли эмас

Аллергик реакциялар:

 

Кўпинча тухум, балиқ, қисқичбақасимонлар, ёнғоқ ва мевалар каби маҳсулотлардан ёки ҳашаротлар чақишидан келиб чиқади. Ҳатто оз миқдордаги баъзи озиқ-овқатларни истеъмол қилиш ҳам тўсатдан аллергик тошмага сабаб бўлиши мумкин. Аммо бошқа озиқ-овқат маҳсулотларини (масалан, қулупнай) истеъмол қилишда аллергик реакция уларни кўп миқдорда истеъмол қилгандан кейингина пайдо бўлади. Кўпгина дорилар, айниқса антибиотиклар аллергик тошмаларга олиб келиши мумкин. Тезкор аллергик реакциялар модда терига бевосита тегса (масалан, латекс), ҳашаротлар чақгандан кейин ёки ўпка ёки бурун орқали нафас йўлларига кирган моддага реакция сифатида пайдо бўлиши мумкин.

 

Тошманинг аллергик бўлмаган сабаблари:

• инфекциялар,
• баъзи дорилар,
• жисмоний қўзғатувчилар (босим ёки совуқ каби),
• баъзан ҳиссий қўзғатувчилар (стресс каби)
• озуқавий қўшимчалар киради.

Ўткир аллергик тошмалар одатда ўзига хос сабабларга эга бўлса-да, уларнинг ярмида сабабни аниқлаш мумкин эмас.

Сурункали аллергик тошмаларга қуйидагилар сабаб бўлади:

• аниқланмаган касалликлар (идиопатик);
• аутоиммун касалликлар.

Баъзан сабабни эътиборсиз қолдириш мумкин, масалан, одамлар реакциянинг сабаби сифатида маълум бўлмаган овқатни мунтазам равишда истеъмол қилишади (масалан, озиқ-овқат маҳсулотидаги консервант, ранг ёки сутдаги пенитсиллин). Кўпинча, барча уринишларга қарамай, сабаб номаълум бўлиб қолади.

Сурункали аллергик тошма бир неча ойдан бир неча йилгача давом этиши мумкин, баъзида ҳеч қандай сабабсиз йўқолади.

Эшак емини текшириш

Эшак емининг, яъни аллергия тошмаларининг ҳар бири ҳам дарҳол тиббий кўрикдан ўтишни талаб қилмайди. Қуйидаги маълумотлар сизга шифокорга мурожаат қилиш зарурлигини ва шифокорга мурожаат қилишда нимани кутиш кераклигини ҳал қилишга ёрдам беради:

Эшак емида ташвишга сабаб бўладиган аломатлар:

• Юз, лаблар, томоқ, тил ёки нафас йўлларининг шишиши (ангиоедема (Квинке шиши))
• Нафасолиш қийинлашиши, шу жумладан хириллаш
• Кучли рангли, очиқ яраларни ҳосил қиладиган ёки 48 соатдан кўпроқ давом этадиган аллергик тошма
• Иситма,лимфа тугунлари шишиши, сариқлик, вазн йўқотиш ва умумий касалликнинг бошқа белгилари.

Агар қуйидаги ҳолатлар кузатилса тез ёрдам чақириш керак:

• Одам нафас олиши ёки хириллашида қийналади.
• Одам томоғи ёпилгандай туюлади.

Қуйидаги ҳолатлар кузатилса тез ёрдам бўлимига ёки врачлик пунктига имкон қадар тезроқ боришингиз керак:

• Аломатлар оғир бўлса.
• Одам тобора кучайиб бораётган заифлик ёки бош айланишини ҳис қилса, ёки қаттиқ иситма ва совуқни ҳис қилса.
• Одамда қусиш ёки қорин оғриғи ёки диарея ривожланса.

Қуйидаги ҳолатлар кузатилса шифокорга мурожаат қилишингиз керак:

• Асалариларнинг чақиши аллергик тошмаларга олиб келса.
• Одамда иситма, бўғимида оғриқлар, вазн йўқотиш, лимфа тугунлари шишиши ёки тунда терлаш каби бошқа аломатлар мавжуд бўлса.
• Аллергия тошмаси қўзғатувчи омил таъсирисиз такрорланса.
• Аломатлар 2 кундан ортиқ давом этса.

Агар болада тўсатдан пайдо бўлган аллергик тошма бўлиб, тезда йўқ бўлиб кетса ва қайталанмаса, одатда тиббий кўрик талаб қилинмайди. Бунинг сабаби одатда вирусли инфекция бўлади.

Эшак емида шифокор кўриги

Шифокорлар эшак емида дастлаб аломатлар ва касаллик тарихини ўрганишади. Кейин, жисмоний текширув ўтказадилар. Одатда анамнез ва физик текширув билан танишиш касалликнинг мумкин бўлган сабабларини аниқлайди ва кейинчалик қайси текширувларни ўтказиш зарурлигини аниқлайди.

Шифокорлар одамдан аллергик тошмаларнинг ҳар бир эпизодини ва юзага келадиган бошқа аломатларни (масалан, қичишиш, нафас олиш қийинлишуви ёки юз ва тилнинг шишиши) батафсил баён қилишни сўрашади. Улар одамнинг тошмадан олдин ва тошма пайтидаги фаолияти ва аллергик реакцияларни келтириб чиқарадиган моддаларга, шу жумладан қабул қилинган дори-дармонларга таъсири тўғрисида сўрашади. Шунингдек, сабабларни кўрсатадиган аниқ симптомлар, аввалги аллергиялари ва сўнгги саёҳатлари ҳақида сўралади.

Қўзғатувчи омилни анамнез асосида ҳар доим ҳам аниқлаб бўлмайди (кўпинча қўзғатувчи омил аввал касал бошидан ўтказган нарса бўлади).

Жисмоний текширув пайтида шифокорлар биринчи навбатда беморда лаблар, тил, томоқ ёки нафас йўллари шишганлигини текширишади. Агар шиш пайдо бўлса, даволаниш дарҳол бошланади. Кейин шифокорлар тошма қандай кўринишини кўриб чиқадилар, тананинг қайси қисмлари таъсирланишини аниқлайдилар ва ташхисни тасдиқлашга ёрдам берадиган бошқа аломатларни текширадилар. Шифокорлар аллергик тошма қўзғатиши мумкинлигини аниқлаш учун турли хил жисмоний муолажалардан фойдаланишлари мумкин. Масалан, улар терига енгил босим, иссиқ ва совуқ таъсир кўрсатиши ёки терини силашлари мумкин.

Эшак емида ўтказиладиган таҳлиллар

Аломатлар даволанишни талаб қиладиган ўзига хос ҳолатни кўрсатмаса (масалан, баъзи юқумли касалликлар) аллергик тошмаларнинг бирламчи содир бўлиши учун таҳлил ўтказиш талаб қилинмайди. Аммо, агар тошма ғайриоддий хусусиятларга эга бўлса, такрорланса ёки узоқ давом этса, тест ўтказилади.

Одатда, тестлар электролитлар, шакар (глюкоза) ва қалқонсимон безни стимулятсия қилувчи гормон миқдорини ўлчаш ҳамда буйраклар ва жигарнинг қай даражада ишлашини аниқлаш учун қонни тўлиқ таҳлил қилиш ва қон тестларини ўз ичига олади.

Тери синовлари, масалан, терининг игна текшируви, аллерголог (аллергик касалликларга ихтисослашган шифокор) томонидан аниқ аллергенларни текшириш учун амалга оширилади. Тасвирий тестлар ва бошқа қон текширувлари тиббий тарих ва физик текширув асосида амалга оширилади. Агар аломатлар бутун вужудга таъсир қиладиган касалликни кўрсатса, уни аниқлаш учун эҳтиёткорлик билан текшириш керак.

Агар ташхис аниқ бўлмаса ёки тошма 48 соатдан ортиқ давом этса, терининг биопсияси амалга оширилади.

Эшак еми тошмасини даволаш

• Қўзғатувчи омилларни бартараф этиш
• Қичишишни бартараф этиш усуллари
• Дори воситалари

Аллергия тошмаси кўпинча бир-икки кундан кейин аралашувсиз йўқолади. Агар сабаб аниқ бўлса ёки шифокор сабабини аниқласа, иложи бўлса, одамлар у сабабни бартараф этишлари керак. Агар сабаб аниқ бўлмаса, одамлар тошма кетгунча барча зарур бўлмаган дори-дармонларни қабул қилишни тўхтатишлари керак.

Аломатларни илиқ сувдан фойдаланган ҳолда чўмилиш ва душ қабул қилиш, терига шикаст етказмаслик ва кенг кийим кийиш орқали енгиллаштириш мумкин.

Эшак еми тошмасини даволаш учун дорилар

Аллергик тошмани (ешак емини) даволаш учун оғиз орқали қабул қилинадиган антигистаминлар ишлатилади. Ушбу дорилар қичишишни енгиллаштиради ва шишишни камайтиради. Самарали бўлиш учун улар керак бўлгандагина эмас, балки мунтазам равишда олиниши керак. Бир қатор антигистаминлар, жумладан сетиризин, димедрол ва лоратадин рецептисиз сотилади. Дифенгидрамин уйқучанликни келтириб чиқарадиган, бошқа иккитасига қараганда анча эски доридир. Бошқа антигистаминларга деслоратидин, фексофенадин, гидроксизин ва левотсетиризин киради.

Антигистаминни ўз ичига оладиган крем ​​ва лосёнлардан фойдаланиш керак эмас, чунки улар терини сезгир қилиб, қичишишни кучайтиради.

Агар аломатлар оғир бўлса ва бошқа даволаш усуллари муваффақиятсиз бўлса, оғиз орқали қабул қилинадиган кортикостероидлар (масалан, преднизон) ишлатилади. Улар имкон қадар қисқа вақт ичида олиниши керак. 3-4 ҳафта давомида оғиз орқали қабул қилишда кортикостероидлар кўпчиликда, баъзида жиддий салбий таъсирларни келтириб чиқаради. Кортикостероид кремлари умуман ёрдам бермайди.

Касалхонага оғир реакциялар ёки ангиоедема (Квинке шиши) билан мурожаат қилганларга эпинефрин берилади. Бундай жиддий реакцияга эга одамлар ўз ёнида эпинефринли шпритсга эга бўлишлари керак (епинефрин ўз-ўзидан укол қилинган шпритс) ва агар реакция бўлса, уни дарҳол ишлатишлари керак.

Сурункали аллергик тошма билан касалланган одамларнинг тахминан ярмида у 2 йил ичида даволанмасдан йўқолади. Баъзи катталарда антидепрессант доксепин, бу ҳам кучли антигистамин ҳисобланади, сурункали аллергик тошмалардан халос бўлишга ёрдам беради. Бошқа даволанишларга қарамай такрорланадиган сурункали тошмаси бўлган одамлар учун моноклонал антикор бўлган омализумаб ишлатилиши мумкин.

Кексаларда эшак еми даволаш

Кекса одамларда антигистаминларни (гидроксизин ва дифенгидрамин каби) қабул қилишда исталмаган таъсир пайдо бўлиши эҳтимоли кўпроқ. Уйқучанликдан ташқари, ушбу дорилар чалкашлик ва босинқирашга олиб келиши мумкин, шунингдек сийиш пайтида қийинчилик туғдириши мумкин. Шу сабабли, кекса одамлар аллергик тошмалардан халос бўлиш учун ушбу дориларни ичмасликлари керак.

Асосий хулосалар:

Аллергик тошма аллергик реакция бўлиши ёки бўлмаслиги мумкин.

Агар тошма 6 ҳафтадан кам давом этган бўлса, унинг сабаби одатда маълум бир моддага аллергик реакция, ўткир инфектсия ёки маълум бир моддага аллергик бўлмаган реакция бўлади.

Тошма 6 хафта ёки ундан кўп давом этган бўлса, унинг сабабини одатда аниқлаб бўлмайди (идиопатик) ёки унинг сабаби аутоиммун бузилишдир.

Нафас олиш қийин бўлса ёки томоқ ёпилгандек бўлса, тез ёрдам чақириш керак.

Енгил симптомлари бўлган одамлар маълум ёки шубҳали қўзғатувчиларни бартараф этишлари керак ва симптомларни йўқотиш учун антигистаминларни қабул қилишлари мумкин.

Жиддий реакцияга эга одамлар эпинефринли шпритсни ўзлари билан олиб юришлари керак ва агар реактсия пайдо бўлса, дарҳол фойдаланиш керак.